تحریم آمریكا برای ایران، فرصت حركت به‌سوی بازسازی اقتصاد كشور و اقتصاد مقاومتی
اعمال تحریم‌ها، فرصت‌های بالقوه زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. ازجمله این فرصت‌ها می‌توان به افزایش تولید و صادرات كالاهای غیرنفتی اشاره كرد. استفاده از این فرصت‌ها درآمدهای دولت را افزایش خواهد داد.
برای مدیریت تحریم‌ها و كاهش اثرات منفی آن‌ها می‌توان بر حوزه‌های دیگری مانند افزایش فروش فرآورده‌های نفتی مانند پتروشیمی و میعانات گازی تمركز كرد. همچنین می‌توان سیاست‌های مناسب را در زمان مناسب به كار برد.
برای مثال اگر تحریم‌ها و كمبود منابع ارزی به‌خوبی مدیریت شوند می‌توانند با ایجاد محدودیت بر واردات كالاهای لوكس، از هدر رفت منابع ارزی كشور جلوگیری كرده و جلوی كاهش ارزش پول ملی را بگیرند.
ضرورت و اهداف پژوهش
مركز پژوهش‌های كنگره آمریكا در گزارشی كه در 11 ماه می سال 2018(21 اردیبهشت‌ماه سال 1397) و به فاصله سه روز پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریكا از برجام منتشر كرده است، به راهبردهایی كه ایران می‌تواند پس از بازگشت تحریم‌های آمریكا دنبال كرده و به دنبال آن با تحریم‌ها مقابله نماید، اشاره می‌كند. ازنظر نویسنده این گزارش «كنز كاتزمن» كه متخصص مسائل خاورمیانه است و سابقه نگارش گزارش‌های پژوهشی دیگری پیرامون توافق هسته‌ای ایران را نیز در كارنامه خود دارد، اعمال مجدد تحریم‌ها فرصت‌هایی را برای اقتصاد ایران فراهم می‌آورد كه در صورت استفاده بهینه از آن‌ها جمهوری اسلامی می‌تواند به بازسازی اقتصاد خود و حركت به سمت اقتصاد مقاومتی اقدام نماید؛ بنابراین تحریم آمریكا در این حالت می‌تواند موجب ایجاد منافع بالقوه‌ای برای اقتصاد ایران شود؛ لذا آشنایی با منافع و فرصت‌های بالقوه ایجادشده امری ضروری است.
منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران
ازجمله منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
افزایش صادرات غیرنفتی ایران
اولین و مهم‌ترین اثری كه تحریم ایران و كاهش صادرات نفتی ایران می‌تواند برای اقتصاد ایران داشته باشد، ارتقا تولید و فروش محصولاتی از قبیل مواد معدنی، سیمان، كود اوره و دیگر كالاهای صنعتی و كشاورزی پایه است. با افزایش تولید و صادرات كالاهای غیرنفتی میزان منابع مالی صادرات نفتی كه باید برای تأمین واردات كالاها و خدمات صرف شود كاهش یافته و درنتیجه درآمدهای دولت افزایش خواهد یافت.
افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی
بر طبق بررسی‌ها، ایران فروش فرآورده‌های نفتی خود مانند پتروشیمی و میعانات گازی را افزایش داده است. گاز طبیعی كه از مخازن گازی استحصال می‌شود عمدتا حاوی میعانات گازی است و به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل به گازوئیل، بنزین، نفت سفید و … هستند. هزینه سرمایه‌گذاری این فراورده‌ها نصف هزینه سرمایه‌گذاری پالایشگاه نفت خام است و به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل‌توجهی برای صادرات برخوردار است؛ به‌گونه‌ای كه صادرات آن می‌تواند هزینه سرمایه‌گذاری اولیه یك پالایشگاه گازی را در ظرف مدت كوتاهی برگرداند.
اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی
بنا به بررسی‌های انجام‌شده؛ تحریم‌ها باعث می‌شوند برخی از تولیدكنندگان ایرانی، اقدام به افزایش تولید داخلی برخی كالاها به‌عنوان جایگزینی برای واردات نمایند. علاوه بر این برخی از وجوه و منابع خصوصی صرف سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران و دارایی‌های فیزیكی خواهد شد.
خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد
در طول چند سال گذشته، بخشی از شركت‌های دولتی ایران به نهادهای شبه‌دولتی یا خصوصی واگذار شده است كه برخی از آن‌ها با عنوان شركت‌های هولدینگ، بنیادها یا گروه‌های سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. این شركت‌ها بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی را تشكیل می‌دهند. تحریم‌ها و ایجاد محدودیت برای دولت، باعث تقویت ورود بخش خصوصی به اقتصاد می‌شود و از این طریق می‌تواند باعث تقویت فضای رقابتی شود.
ایجاد محدودیت بر واردات كالاهای لوكس و حفظ ارزش پول
ریچارد نفیو در كتاب «هنر تحریم‌ها» نشان می‌دهد كه آمریكا چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات كالاهای لوكس را از تحریم مستثنا كرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند و درعین‌حال منابع ارزی كشور كه باید صرف نیازهای ضروری شود به هدر رود. تحریم و كمبود منابع ارزی اگر به‌خوبی مدیریت شود می‌تواند با ایجاد محدودیت بر واردات كالاهای لوكس از هدر رفت منابع ارزی كشور جلوگیری كند و جلوی كاهش ارزش پول ملی را بگیرد.
اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی
پرداخت یارانهها می‌تواند افزایش قیمت حامل‌های انرژی را جبران كند. با اصلاح سازوكارهای هدفمندی یارانهها می‌توان اولا در هزینه‌های هدفمندی یارانهها صرفه‌جویی نمود و ثانیاً مصرف حاصل از آزادسازی حامل‌های انرژی را جهت حمایت از تولید داخلی بكار گرفت.
جمع‌بندی
تحریم‌ها در عین اینكه تهدیدی است كه در صورت عدم اتخاذ راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، می‌تواند آسیب‌های زیادی اقتصاد كشور داشته باشد، از سوی دیگر فرصتی است كه می‌توان با تكیه بر آن، برخی اصلاحات اساسی و بازسازی اقتصادی كه در صورت فقدان شرایط تحریمی بدان توجهی نمی‌شود پیگیری نمود.
برخی از این فرصت‌ها عبارت‌اند از: «افزایش صادرات غیرنفتی ایران»، «افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی»، «اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی»، «خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد»، «ایجاد محدودیت بر واردات كالاهای لوكس و حفظ ارزش پول» و «اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی». بهره‌گیری بهینه از این فرصت‌ها می‌تواند جمهوری اسلامی را به‌سوی بازسازی اقتصاد خود و حركت به سمت اقتصاد مقاومتی رهنمون كند.
